زیبایی شناسی چیست؟

وظیفه هنر تجلی ایده هاست. “آرتور شوپنهاور”

زیبایی شناسی چیست؟
برای وارد شدن به مقوله زیبایی شناسی و درک و دریافت آثار هنری و همچنین وجوه کمی و کیفی آنها نیازمند این هستیم که تصور خود از زیبایی شناسی آثار هنری را تعریفی قائل شویم. و از پس ِ آن ورود به اثری خاص یا ژانری خاص نماییم. در زیبایی شناسی با این پرسش مهم روبه روایم اینکه چه چیز باعث می شود تا ما اثری را زیبا بدانیم؟ و دیگر اینکه این زیبایی شناسی امری نسبی است یا به امر مطلق نزدیک تر می باشد؟

” به طور عام اصطلاحی است مربوط به شناخت مفاهیم زیبایی و هنر. در گذشته زیبایی شناسی را شاخه ای از فلسفه می دانستند ولی امروزه آمیزه ای از فلسفه روان شناسی و جامعه شناسی هنر محسوب می شود. بنابراین زیبایی شناسی جدید فقط به اینکه چه چیزی در هنر زیباست نمی پردازدبلکه می کوشد سرچشمه های حساسیت آدمی به صور هنری و ارتباط هنر با سایر عرصه های فرهنگ را کشف کند. توضیح واکنش انسان نسبت به زیبایی و هنر – توصیف این واژه ها – تبیین چگونگی دریافت پدیده های زیبا و هنری توسط انسان. توضیح کیفیت ها و راه های تجربه انسان در برابر یک شی زیبا یا اثر هنری تعیین اینکه مفاهیم زیبایی و هنر معانی دیگری جز معنای ذهنی دارند یا نه همگی از مباحث زیبایی شناسی به شمار می آیند”^۱

در زیبایی شناسی (به طور اعم) با کیفیت زیبایی که بیشتر خاصیت عینی دارد روبه روایم و کمتر نظرات شخصی در این وادی وارد می باشد. البته از این حق هم نباید گذشت که نظرات عالمان و نظریه پردازان در هر شاخه ی هنری در این امر تاثیرگذار می باشد.

” در نقد هنری کاربرد محدودتر این اصطلاح به کیفیت های ساختار صوری اثر هنری _ در مقابل جنبه های توصیفی و ظاهری آن معطوف می شود. “^۲

اینکه زیبایی شناسی واقعا از چه منظری به وقایع و ذات هنری می نگرد خود جای بحثی دیگر را می طلبد. بابک احمدی در کتاب خود^۳ بر این عقیده است که: زیبایی شناسی شاخه ای از فلسفه است که وظیفه اش پژوهش مفهومی و نظری درباره هنر و تجربه هنری است. در زیبایی شناسی نظریه هایی درباره زیبایی والایی ماهیت هنر و تدقیق مفهوم اثر هنری مطرح می شوند.

وی معتقد می باشد که بار سنگین را در مقوله زیبایی شناسی فلسفه به دوش می کشد.و همچنین بر این باور است که زیبایی شناسی و پرداختن به آن را تنها وظیفه یک فیلسوف نمی داند و آنرا متوجه خود هنرمندان معتقد می باشد.

” کارکرد زیبایی شناسی برای هنر مشابه کارکرد علم پرنده شناسی برای پرندگان است”

بارنت نیومن

پیش از اینکه مخاطب با نوعی از انواع هنر برخورد کند کلیاتی در ذهن دارد که همانا خود باعث پیش فرض هایی می گردد و در اولین نگاه به تابلویی و یا برای اولین بار قطعه ای موسیقی را گوش دادن حس آن تابلو و آن قطعه مزبور است که تنیده شده در عناصر آن دو با مخاطب روبه رو می شود. در واقع انسان به آن واکنش نشان می دهد و بافت زیبایی در همان واکنش نهفته است. انسان چیزی را زیبا نام گذاری می کند که برایش لذت بخش باشد و در واقع زیبا بودن جدای از زیبایی شناسی با نوع مخاطب در ارتباط است اما همین زیبا بودن در روند زیبایی شناختی است که به عنوان اثری در خور بحث ارزیابی می شود. و همانا هنر در نگاه اول با زیبایی رقم خورده و تنیده شده است.

” هنر کوششی است برای آفرینش صور لذت بخش. این صور حس زیبایی ما را ارضا می کنند و حس زیبایی واقتی راضی می شود که ما نوعی وحدت یا هماهنگی حاصل از روابط صوری در مدرکات حسی خود دریافت کرده باشیم”^۴

در مقوله زیبایی شناسی موسیقی ( که در یادداشت بعد بدان خواهم پرداخت) خواهیم دید که قواعد و مناسبات خاص خود را می طلبد و به طور کل وسیله ای که در دست می باشد برای سنجش اثر با دیگر قواعد سنجش آثار هنری دیگر متفاوت خواهد بود و این البته از خاصیت هنر و علم موسیقی است که ذات آن خود باعث شده که جزو انتزاعی ترین رشته ی هنری گردد. و این انتزاعی بود است که نگاه زیبایی شناسی بدان در چهارچوب دیگر هنرها نمی گنجد.

اینکه موسیقی فیلم می تواند فضایی قانع کننده همگام با فیلم ایجاد کند و رنگ بندی موسیقی همگام با متن جریان فیلم قرار می گیرد و یا اینکه موسیقی خود را درگیر در خلق و تکمیل بافت پرسوناژها قرار می دهد و از پُر کردن صِرف پس زمینه فیلم خارج شود همگی مطالبی است که در زیبایی شناسی موسیقی و موسیقی فیلم بدان خواهیم پرداخت.

۱: دایره المعارف هنر – روبین پاکباز
۲: همان
۳: موسیقی شناسی – بابک احمدی
۴: معنی هنر – هربرت رید – نجف دریابندری